Zwalczanie nadużyć
W okresie 2014-2020 w zarządzaniu funduszami UE obowiązuje zasada wzmocnionej ochrony przed celowymi nadużyciami, które mogą doprowadzić do uszczuplenia budżetu UE oraz krajowego poprzez finansowanie nieuzasadnionych lub zawyżonych wydatków.
Instytucja Zarządzająca RPO WP 2014-2020 realizuje politykę zapobiegania nadużyciom finansowym oraz ich wykrywania i zgłaszania właściwym organom, zgodnie z obowiązującymi przepisami i zasadami. Procedury obowiązujące w ramach RPO WP 2014-2020 są oceniane z punktu widzenia ryzyka wystąpienia nadużyć i w razie potrzeby odpowiednio dostosowywane w celu zmniejszenia tego ryzyka. Prowadzone są szkolenia pracowników w zakresie zapobiegania nadużyciom i ich wykrywania.
Mechanizmy i zasady zapobiegania nadużyciom finansowym w RPO WP 2014-2020
Pod pojęciem nadużyć mieści się szeroki zakres uchybień i przestępstw, takich jak kradzież, korupcja, sprzeniewierzenie środków, łapówkarstwo, fałszerstwo, udzielanie błędnych informacji, zmowa, pranie pieniędzy, zatajanie ważnych informacji i inne. Nadużycie dokonywane jest w celu uzyskania korzyści osobistej, korzyści dla osoby powiązanej z osobą dopuszczającą się nadużycia lub korzyści dla osoby trzeciej, bądź też spowodowania strat innej osoby, przy czym celowość stanowi czynnik odróżniający nadużycie finansowe od nieprawidłowości. Korupcja polega na nadużyciu władzy w celu osiągnięcia korzyści osobistej.
Konflikt interesów to sytuacja, w której bezstronne i obiektywne pełnienie funkcji podmiotu lub osoby upoważnionej do określonych działań jest zagrożone z uwagi na względy rodzinne, emocjonalne, sympatie polityczne lub związki z jakimkolwiek krajem, interes gospodarczy lub jakiekolwiek inne bezpośrednie lub pośrednie interesy osobiste. Konflikt interesów sam w sobie nie jest nadużyciem, ale istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że osoba będąca w sytuacji konfliktu interesów podejmie decyzję nieobiektywną, korzystną dla interesów/powiązań osobistych. Ponadto postrzeganie społeczne takich sytuacji zawsze zakłada brak obiektywizmu osoby będącej w sytuacji konfliktu interesów. Z tych względów w prawie UE dotyczącym finansowania projektów z funduszy europejskich podejmowanie decyzji przez osoby będące w konflikcie interesów jest co do zasady zakazane. Podstawowym rozwiązaniem jest wyłączenie takiej osoby z podejmowania decyzji i zastąpienie jej inną. Instytucja Zarządzająca RPO WP 2014-2020 oraz Instytucje Pośredniczące stosują procedury zapobiegające konfliktom interesów.
Konflikt interesów jest też niedopuszczalny w zamówieniach publicznych. Definicja konfliktu interesu zawarta w art. 24 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych brzmi: Pojęcie konfliktu interesów obejmuje co najmniej każdą sytuację, w której członkowie personelu instytucji zamawiającej lub dostawcy usług w zakresie obsługi zamówień działającego w imieniu instytucji zamawiającej biorący udział w prowadzeniu postępowania o udzielenie zamówienia lub mogący wpłynąć na wynik tego postępowania mają, bezpośrednio lub pośrednio, interes finansowy, ekonomiczny lub inny interes osobisty, który postrzegać można jako zagrażający ich bezstronności i niezależności w związku z postępowaniem o udzielenie zamówienia.
Beneficjenci RPO WP 2014-2020 również powinni stosować w związku z realizowanymi projektami mechanizmy pozwalające zmniejszyć ryzyko wystąpienia nadużyć oraz odpowiednio wcześnie je wykrywać i eliminować. Niedopuszczenie do wystąpienia w projekcie nadużyć, bądź ich wykrycie i wyeliminowanie zanim zostaną stwierdzone przez Instytucję Zarządzającą lub Instytucję Pośredniczącą zapobiega lub zmniejsza skalę późniejszych dotkliwych konsekwencji, w szczególności nakładania korekt finansowych prowadzących niejednokrotnie do zwrotu wypłaconych środków wraz z odsetkami, a nawet niekwalifikowalności całego projektu. Beneficjenci powinni eliminować wszelkie konflikty interesów, które mogłyby wystąpić przy realizacji projektów, w tym w szczególności przy udzielaniu zamówień.
Istotna jest świadomość występowania tzw. sygnałów ostrzegawczych, czyli zachowań świadczących o tym, że być może zostało popełnione lub jest popełniane nadużycie (przykładowo składający najkorzystniejszą ofertę w przetargu rezygnował z podpisania umowy lub umyślnie nie składał wymaganych dokumentów, aby zwyciężyła oferta droższa). Instytucja Zarządzająca RPO WP 2014-2020 stworzyła katalog sygnałów ostrzegawczych potencjalnych nadużyć, z którego korzystają pracownicy zajmujący się w szczególności weryfikacją wniosków o płatność oraz kontrolami w RPO WP 2014-2020:
Katalog sygnałów ostrzegawczych nadużyć finansowych
Instytucje unijne i krajowe stworzyły odpowiednie poradniki oraz katalogi sygnałów ostrzegawczych dostępne publicznie w internecie, które mogą być pomocne w zapobieganiu, wykrywaniu i eliminowaniu nadużyć:
Praktyczny przewodnik w zakresie wykrywania fałszywych dokumentów
Konflikt interesów w zamówieniach publicznych. Praktyczny poradnik