Rewitalizacja metodą harcerską

Zgodnie z Ustawą o rewitalizacji przygotowanie, koordynowanie i tworzenie warunków do prowadzenia rewitalizacji, a także jej prowadzenie w zakresie właściwości gminy, stanowią jej zadania własne. Jednakże sprawnie przeprowadzona rewitalizacja wymaga partnerów. W 2017 r. Chorągiew Gdańska Związku Harcerstwa Polskiego planując projekty w zakresie realizacji usług społecznych poszukiwała partnerów wśród jednostek samorządu terytorialnego. W wyniku rozmów Chorągiew zyskała partnerów w postaci gmin,  a terenowe Hufce zostały partnerami Malborka i Starogardu Gdańskiego w projektach z zakresu rewitalizacji.

Fot. Archiwum Chorągwi Gdańskiej Związku Harcerstwa Polskiego

Chorągiew Gdańska jest regionalną jednostką Związku Harcerstwa Polskiego z terenu województwa pomorskiego. Kieruje się w swoich działaniach misją ZHP, którą jest wychowanie młodego człowieka – wspieranie go we wszechstronnym rozwoju i kształtowanie charakteru przez stawianie mu wyzwań.

Realizacja zadań ZHP w  projektach rewitalizacyjnych polega na założeniu i prowadzeniu  placówek wsparcia dziennego z zachowaniem harcerskich metod działania oraz z wykorzystaniem potencjału i doświadczenia hufców.

Misją  harcerstwa jest nie tylko wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży, ale również poznawanie piękna, historii i teraźniejszości regionu, zachęcanie młodego pokolenia mieszkańców do aktywnego działania na jego rzecz i wiązania z nim swoich planów życiowych. Głęboko zakorzenione patriotyczne przywiązanie do regionu dodaje działaniom rewitalizacyjnym dodatkowych atutów. Zachęca lokalną społeczność do działania na korzyść swojego otoczenia przez co Związek Harcerstwa staje się naturalnym partnerem w procesie rewitalizacji. W jaki sposób harcerstwo , kojarzone głównie z grami i zabawami , spędzaniem czasu przy ognisku lub na obozie przyczynia się do sukcesu rewitalizacji zapytaliśmy u źródła.

Pani Beata Matyjaszczyk – druhna harcmistrzyni próbuje odpowiedzieć na  pytania: Co jest podstawą sukcesu harcerskiego wychowania? I jak wykorzystać wypracowane metody w pracy z dziećmi z obszarów zdegradowanych?

Dla niewtajemniczonych metoda harcerska opiera się o;

• pozytywność czyli rozbudzanie w człowieku jego zdolności, odkrywanie swoich zalet, akceptowanie siebie, świata i innych ludzi, nie poddawanie się złu i beznadziejności;
• indywidualność czyli ukierunkowanie na jednostkę, na jej rozwój osobisty, dostosowując stawiane przed każdą osobą oczekiwania do jej możliwości i umiejętności, budując jej indywidualne cechy;
• wzajemność oddziaływań czyli partnerstwo, gdzie wszyscy są zarówno wychowawcami, jak i wychowankami;
• dobrowolność i świadomość celów czyli każdy samodzielnie wyraża chęć kierowania się w życiu harcerskimi zasadami i przynależności do naszej organizacji;
• pośredniość – wszystkie podejmowane w harcerstwie działania służą realizacji celów wychowawczych, atrakcyjne zadania realizowane w harcerstwie pobudzają do rozwoju wewnętrznego człowieka;
• naturalność polegająca na przystosowaniu wszystkich podejmowanych działań do potrzeb i możliwości zespołu i poszczególnych jego członków oraz różnorodnych warunków działania

W praktyce metoda harcerska realizowana jest przez

• uniwersalny system wartości, zawarty w Prawie i Przyrzeczeniu harcerskim
• uczenie przez działanie – młody człowiek w sposób naturalny łatwiej kształci się przez obserwację, eksperymentowanie, samodzielne wyciąganie wniosków, dokonywanie wyborów i osobiste działanie.
• pracę w małych grup rówieśników, kolegów, przyjaciół pod opieką starszego brata;
• atrakcyjny program pobudzający do rozwoju,  treści programowe dostosowane są do potrzeb i możliwości członków zespołów, do czasu, miejsca, warunków działania.

Warunkiem skuteczności harcerskiej metody jest przykład osobisty instruktora. Instruktor nie jest ani dowódcą, ani nauczycielem. Jest „starszym bratem”, który zuchowi, harcerce, harcerzowi stwarza warunki do kształtowania charakteru.

Analizując poszczególne elementy metody harcerskiej można się przekonać, że daje ona dzieciom i młodzieży to, czego bardzo często nie doświadczają w domu rodzinnym, jak również w szkole: poczucie bezpieczeństwa, bycie docenianym, pozytywnie motywowanym do działań Są to cechy niezwykle cenne zwłaszcza w obszarach objętych rewitalizacją, które z założenia charakteryzują się większymi problemami społecznymi, bezradnością wychowawczą oraz dziedziczonym wykluczeniem.

ZHP Chorągiew Gdańska jest realizatorem 9 projektów skierowanych do rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym, w tym 2 na obszarach objętych rewitalizacją, w ramach których prowadzi placówki wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieży. Zależało nam aby placówki nie kojarzyły się uczestnikom z ośrodkami pomocy społecznej czy też szkołą, dlatego  prowadzone są pod wspólną nazwę: Stacja z dodaniem nazwy miejscowości, w której dana placówka jest zlokalizowana. Wybór nazwy nie był przypadkowy: stacja to miejsce, w którym zaczyna się podróż, miejsca zmiany.

Stacja Malbork – Rewitalizacja historycznego centrum Malborka

Obecnie do placówki stacjonarnej zapisanych jest 30 dzieci, czyli tyle ile miejsc, a kolejne czekają na możliwość  uczestnictwa w projekcie. Aby zapewnić miejsca dla wszystkich zaangażowani zostali dodatkowi wolontariusze- animatorzy

Praca nad rozwojem dzieci i młodzieży to bardzo trudny proces.  Po 2 latach dostrzegamy zmiany w zachowaniu dzieci i młodzieży: są bardziej otwarte, częściej potrafią zapanować nad emocjami, rzadziej wybuchają konflikty w grupie, chętniej włączają się w działania. Starsi, którzy przyszli pierwsi do placówki dwa lata temu, obecnie włączają się w opiekę nad młodszymi, inicjują działania. Jest to wspólny sukces  specjalistów Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Malborku i wychowawców ZHP Chorągwi Gdańskiej.

Wychowawcy na bieżąco kontaktują się z rodzicami, a rodzice posiadają numer telefonu do wychowawcy. Problemy na jakie napotykają wychowawcy często nie dotyczą samych dzieci, ale całej rodziny. Dlatego wypracowane zostały metody współpracy pomiędzy partnerami: comiesięczne spotkania pedagogów z Stacji, konsultantów rodziny z Poradnia Rodziny, a w szczególnych sytuacjach dopraszani są również inni pracownicy MOPS Malbork pracujący z rodziną (asystenci rodzin, pracownicy socjalni).

Praca z uczestnikami nie została przerwana w czasie pandemii, uczestnicy podzieleni zostali na małe grupy, każdą z grup opiekował się jeden wychowawca. Wychowawca łączył się z grupą codziennie oraz prowadził indywidulane rozmowy z każdym uczestnikiem, często też pomagał w pracach domowych. Aby oderwać dzieci od komputera, wychowawcy przygotowywali zadania do wykonania samodzielnie w domu. Wychowawcy również na żywo kontaktowali się z uczestnikami poprzez profil na Fb transmitując, np.: dzień wróżb z okazji Andrzejek. Przez cały okres zamknięcia placówki (od listopada do lutego) dzieciom zapewniony został ciepły posiłek, wydawany w wejściu do placówki. Okazało się wówczas jak jest on ważny dla dzieci. Był to też krótki moment spotkania bezpośredniego uczestników z wychowawcami. Najczęściej zadawanym pytaniem ze strony dzieci było pytanie o powrót do placówki.

W Stacji Malbork + powołana jest przez uczestników Rada, która wspólnie z wychowawcami planuje działania. Każdy dzień pracy Stacji zakończony jest podsumowaniem dnia, kiedy to uczestnicy i wychowawcy dziękują za wspólny dzień oraz omawiają problemy jakie się pojawiły w ciągu dnia.

Stacja Starogard Gdański – Rewitalizacja śródmieścia Starogardu Gdańskiego

Stacja Starogard ma inny charakter, opiera się o placówkę podwórkową i bogaty wachlarz warsztatów rozwijających kompetencje. Praca w Stacji prowadzona jest metodą harcerską, animatorka w placówce jest instruktorką harcerską posiadającą przygotowanie do pracy z dziećmi i młodzieżą w placówce wymagane przez przepisy prawa, ale nie pedagogiem czy nauczycielem.  W związku z tym praca z uczestnikami nie przypomina pracy w świetlicy szkolnej lub na lekcji.

W grupie podwórkowej uczestniczą przede wszystkim osoby z rodzin wykluczonych społecznie, z którymi prowadzona jest też praca socjoterapeutyczna, natomiast na warsztatach dołączają członkowie drużyn harcerskich, którzy zamieszkują lub uczą się w obszarze rewitalizowanym.

Po 2 latach realizacji projektu animatorka i osoby prowadzące warsztaty widzą zmianę w zachowaniu dzieci. To co było wyzwaniem w pierwszym okresie pracy z grupą to emocje z jakimi uczestnicy przychodzili do placówki. Prezentowali dwie skrajne postawy: całkowity brak emocji lub gniew i agresja. Obecnie uczestnicy potrafią okazywać swoje emocje, ale też zapanować nad gniewem.

Bardzo ważne w kształtowaniu postaw uczestników są warsztaty, w których jak już wspomniałam uczestniczą też harcerze. Dzieci z placówki bardzo chętnie naśladują ich zachowanie, uczą się od nich współpracy w grupie, dzielenia się zadaniami, wykonywania „porządnie” przypisanych działań. W warsztatach mogą też uczestniczyć dzieci i młodzież zapisana do placówki stacjonarnej prowadzonej przez partnera projektu Fundacja Rozwoju Edukacji i Społeczności  Lokalnej „In Fortes”  .

W tym roku po raz kolejny planowany był letni wypoczynek, dwa poprzednie lata uczestnicy placówki prowadzonej przez Fundację Rozwoju Edukacji i Społeczności  Lokalnej „In Fortes” spędzili w Skrzyni, woj. pomorskie, w tym roku była propozycja wyjechania w nowe miejsce, jednak uczestnicy orzekli, że chcą jechać na obóz harcerski w to miejsce, co poprzednie lata. Po raz pierwszy na obozie nie dochodziło do kłótni pomiędzy uczestnikami zakończonymi użyciem siły, nie było zniszczeń i dewastacji, a uczestnicy chętnie włączali się w proponowane działania.

Opisując projekty rewitalizacyjne należałoby również zwrócić uwagę na współpracę z rodzicami/opiekunami prawnymi. Jednym z aspektów rewitalizacji jest jej prowadzenia na stosunkowo niedużym obszarze, na którym to nawarstwiają się różne problemy społeczne. W związku z tym wychowawcom i animatorom bardzo często przychodzi mierzenie się z emocjami rodziców, ich postawą roszczeniową oraz przenoszeniem konfliktów sąsiedzkich do placówki.  Rodzice chcą uczestniczyć w działaniach placówki: np. we wspólnych spotkaniach okolicznościowych.

Sukcesem zakończyły się w Malborku pierwsze spotkania sąsiedzkie – festyn rodzinny. W dniu 19 września spotkali się sąsiedzi- mieszkańcy obszaru rewitalizowanego. Przez kilka godzin wspólnie bawili się, włączali w pomoc przy zapewnieniu atrakcji dla dzieci.

Praca z uczestnikami w pozostałych Stacjach nie wymaga tak dużego wsparcia psychologicznego i pedagogicznego, w szczególność w zakresie radzenia sobie z emocjami. Ważniejsze jest tam rozwijanie kompetencji i zapobieganiu wykluczeniu, nie koniecznie wynikającego z trudnej sytuacji materialnej czy bezradnością wychowawczą rodziny.

Fot. Archiwum Chorągwi Gdańskiej Związku Harcerstwa Polskiego

Podsumowanie

Udział ZHP Chorągwi Gdańskiej w projektach realizowanych na obszarach objętych rewitalizacją i wykorzystanie w pracy metody harcerskiej przynosi efekty w zakresie zmiany postaw dzieci i młodzieży objętych wsparciem. Kształtowane są postawy i kompetencje niezbędne na rynku pracy, takie jak gotowość do współdziałania, umiejętność pracy w grupie, dostosowania się do podziału zadań. Dzięki współdziałaniu z harcerzami, czyli osobami, które dobrowolnie i świadomie podjęły decyzję o byciu członkiem ZHP, naśladują ich postawy i sposób zachowania. Praca metodą harcerską daje dziecku to czego często brakuje w rodzinie: poczucie bezpieczeństwa, uniwersalny system wartości, do którego dobrowolnie należy się stosować, stawia wymagania i granice, a jednocześnie motywuje do podejmowania działań. Instruktor harcerski nie dokonuje oceny dziecka, jak ma to miejsce w systemie szkolnym, ale docenia zmiany i osiągnięte kompetencje, np. po przez przyznanie stopnia harcerskiego lub sprawności.  Wychowanie i kształtowanie postaw odbywa się przez naśladowanie właściwych wzorców, dzieci i młodzież w domu rodzinnym takich wzorców nie posiadają.

Bez partnerów realizujących wsparcie specjalistyczne, w tym pracy z rodziną, nie byłoby możliwości osiągnięcia zmian w postawach uczestników. Szczególnie tą wspólną pracę widać w projekcie Malbork na + działania społeczne, jest ona uzupełniana pracą prowadzoną z rodzinami poza projektem przez pracowników socjalnych i asystentów rodzin.

Jeśli posiada się środki łatwo jest dokonać zmian w architekturze, odnowić budynki, poprowadzić nowe drogi, zagospodarować przestrzeń publiczną, jednak bez zmian społecznych bardzo szybko to wszystko wróci do poprzedniego stanu, będzie zniszczone lub rozkradzione. Mieszkańcy nie będą bardziej aktywni i zaangażowani w swoją społeczność. Trudniej zmienić postawy dorosłych, natomiast można kształtować je u dzieci i młodzieży, wskazując nowe możliwości oraz celę i drogę do ich osiągnięcia.

Pani Beata  dodaje: „Komendant mojego Hufca, a było to przeszło 30 lat temu powiedział, że „dla władzy ważniejsze jest stawianie nowych latarni niż proces wychowania młodego pokolenia”. Dzięki rewitalizacji społecznej śmiało można stwierdzić, że zmieniła się perspektywa patrzenia na problemy obszarów zaniedbanych”