POMORSKA REWITALIZACJA – Stare Miasto i Podzamcze w Gniewie

Gniew to miasto, które zamieszkuje ok. 7 000 mieszkańców, stanowiące centrum gminy, położonej w południowej części województwa pomorskiego, w powiecie tczewskim. Historyczna lokalizacja miasta w widłach rzeki Wisły i Wierzycy, miała wpływ na jego kupiecki i militarny charakter. Gniew jako jedno z niewielu miast w Polsce posiada zachowaną średniowieczną kompozycję przestrzenną, obejmującą aż 41 zlokalizowanych na niewielkim obszarze zabytków wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Pomorskiego.  Pod względem wartości historycznych i kulturowych Gniew plasuje się wysoko na mapie najbardziej atrakcyjnych turystycznie miejscowości województwa pomorskiego.

W latach 1970-1980 Miasto było bardzo dynamicznie rozwijającą się jednostką, jednak zmiany ustrojowe z przełomu lat 1990-2000 doprowadziły do upadku dużych zakładów przemysłowych m.in. cegielni czy mleczarni oraz restrukturyzacja prowadzona w zakładach zajmujących się branżą okrętową, górniczą, spowodowała znaczny wzrost bezrobocia wśród mieszkańców miasta.
W 2010 roku miasto zdecydowało się na sprzedaż „Wzgórza Zamkowego” wraz z XIV wiecznym gotyckim zamkiem. Wielomilionowe nakłady poniesione na renowację zabytkowego obiektu sprawiły, że na tle miasta ta cześć zaczęła się bardzo wyróżniać jakością przestrzeni kontrastując z wymagającymi remontów ulicami i budynkami historycznej części miasta. Wysoki standard świadczonych usług na wzgórzu zamkowym spowodował, że dla ubożejącego społeczeństwa stał się on niedostępny. Zagospodarowanie zamku oraz jego najbliższego otoczenia oraz zmiana jego modelu funkcjonowania na obiekt hotelowy sprawiła, że wiele wydarzeń przeniosło się za mury zamku jeszcze bardziej pogłębiając podział średniowiecznego miasta na dwie części.

W związku z powyższym Miasto i Gmina Gniew zaczęła podejmować próby wyprowadzenie ze stanu kryzysowego obszar Starego Miasta i Podzamcza.

Obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji

W związku ze złą sytuacją społeczno – gospodarczą i infrastrukturalną miasto podjęło prace nad pogłębioną analizą przyczyn takiego stanu rzeczy i możliwych do wprowadzenia rozwiązań.
Na potrzeby analizy miasto podzielono na 10 jednostek urbanistycznych, a teren poza miastem na kolejnych 8 jednostek. W procesie wyznaczania granic jednostek urbanistycznych wykorzystywane były różnego rodzaju źródła informacji przestrzennych, które pozwoliły zbudować podział możliwie intuicyjny dla mieszkańców. Jako punkt wyjściowy wykorzystano takie źródła danych jak: istniejące i historyczne granice dzielnic samorządowych, obwody wyborcze, jednostki GUS, kataster nieruchomości.

Na poziomie miasta zidentyfikowano szereg zjawisk o charakterze problemowym. Analiza skali natężenia poszczególnych wskaźników, w szczególności w ujęciu społecznym wykazała, iż obszar nr 4 „Stare Miasto” i nr 8 „Podzamcze” charakteryzują się największym nasileniem problemów. Jednocześnie z uwagi na pilność podjęcia działań zmierzających do zniwelowania negatywnych zjawisk społecznych oraz wykorzystując sąsiadowanie ze sobą tych obszarów całość obszaru zdegradowanego uznano za obszar rewitalizacji.
Powierzchnia obszaru zdegradowanego przeznaczonego do rewitalizacji wynosi 34,13 ha, co stanowi 5,66% ogółu powierzchni miasta (6,04 km2) i 0,18% powierzchni gminy. Liczba ludności wg stanu na rok 2016, na tym obszarze wynosiła 1615 osób, co stanowiło blisko 24% ludności miasta (6870 mieszkańców).
Przyczyną stanu kryzysowego były wieloletnie zaniedbania w zakresie infrastruktury. Brak inwestycji spowodował, że zarówno infrastruktura techniczna, drogowa i mieszkaniowa ulegały niszczeniu. Szczególnie trudna sytuacja dotyczyła zabytkowych obiektów, których remonty wymagały opieki konserwatora zabytków, co istotnie zwiększa koszty wszelkich napraw i w wielu przypadkach wykracza poza finansowe możliwości wspólnot.  Dodatkowo wysoki poziom bezrobocia oraz niski poziom aktywności społecznej mieszkańców spowodował, że centrum zabytkowego miasta na przestrzeni ostatnich lat było negatywnie odbierane przez pozostałych mieszkańców miasta i turystów.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Gniew na lata 2016-2023

Prace nad opracowaniem dokumentu rozpoczęły się w 2015 roku. Utworzenie programu poprzedzone było szeregiem spotkań z mieszkańcami, w postaci warsztatów terenowych, konsultacji
z lokalnymi liderami i przedsiębiorcami w formie debaty publicznej, jak również spaceru studyjnego. W trakcie prowadzenia działań rewitalizacyjnych mieszkańcy byli i są na bieżąco informowani
o postępie prac i efektach realizacji działań. W celu umożliwienia wszystkim zainteresowanym stronom, stałego dostępu do bieżących informacji związanych z procesem rewitalizacji, uruchomiono punkt informacyjny. Mechanizmy włączenia mieszkańców w proces rewitalizacji są realizowane również w okresie wdrażania programu. Zapewniono możliwość składania wniosków i uwag do jego realizacji, w szczególności na etapie monitoringu i ewaluacji, kiedy wnioski te rozpatrywane są w odniesieniu do konkretnych rezultatów podjętych działań i w kwietniu 2017 r. Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Gniew na lata 2016-2023 został uchwalony przez Radę Miejską

Więcej informacji o konsultacjach społecznych znaleźć można pod linkami:

• Sprawozdanie z przeprowadzonych form konsultacji społecznych z dnia 24.10.2016
• Formularz konsultacji do projektu Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Gniewie na lata 2016 – 2023
• Obwieszczenie Burmistrza Miasta i Gminy Gniew z dnia 28 marca 2017 r. o przeprowadzeniu konsultacji społecznych, których przedmiotem jest zebranie uwag i wniosków w sprawie projektu Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Gniew na lata 2016 – 2023.

Warsztaty i konsultacja dla mieszkańców obszaru rewitalizacji prowadzone na etapie przygotowywania programu rewitalizacji. Fot. Archiwum UMiG Gniew

Spacer studyjny, konsultacje dla mieszkańców obszaru rewitalizacji prowadzone na etapie przygotowywania programu rewitalizacji. Fot. Archiwum UMiG Gniew

Konsultacja społeczne z mieszkańcami. Fot. Archiwum UMiG Gniew

Krótka charakterystyka obszaru rewitalizacji

Obszar rewitalizacji zlokalizowany jest w południowo-wschodniej części Gniewu, w obrębie Starego Miasta i Podzamcza. Jest to teren ścisłego centrum administracyjnego i historycznego miasta, na którym skupia się zdecydowana większość usług dla ludności. Na obszarze śródmiejskim dominuje funkcja mieszkaniowa i usługowa z przeważającym udziałem historycznej zabudowy kamienicznej. Około 79,5% budynków mieszkalnych na Starym Mieście i ok 62% na Podzamczu zostało wybudowanych przed rokiem 1970. Większość zabudowań oraz nawierzchni ulic i chodników w obrębie tej części obszaru była w złym stanie technicznym i wymagała podjęcia działań modernizacyjnych. Oprócz starzejącego się zasobu budynków mieszkalnych do zdefiniowanych problemów należy niemalże całkowity brak liczby publicznych miejsc rekreacji
i wypoczynku. Jest to bardzo istotny wskaźnik jakości życia w mieście.

Obszary Starego Miasta i Podzamcza wyróżniał się na tle innych obszarów największym, ponad dwukrotnie większym udziałem osób korzystających z systemu pomocy społecznej i świadczeń rodzinnych. Sytuację na tych obszarach dopełniał poziom występujących patologii społecznych, wyrażający się wysokimi wartościami wskaźników dotyczących wystawiania niebieskich kart i osób objętych nadzorem kuratora. Na poziom jakości życia mieszkańców istotnie negatywnie wpływały również liczne awarie infrastruktury na starym mieście, jak również zły stan techniczny obiektów zabytkowych.

Opis zintegrowanego projektu rewitalizacyjnego

Po otrzymaniu w 2016 i 2017 roku największych w historii Gminy Gniew dotacji pochodzących ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020, rozpoczął się w mieście proces rewitalizacji.
Pierwszą dużą inwestycją było zadanie pn. „Gniew – miasto z charakterem”, w ramach którego wykonano przebudowę nawierzchni 8 ulic i placu o łącznej powierzchni 2,3 ha wraz z wykonaniem elementów małej architektury. Przedsięwzięcie o łącznej wartości ok. 9,6 mln zrealizowano w latach 2018-2019.
Kolejnym przedsięwzięciem realizowanym przez samorząd jest projekt pt. „Rewitalizacja zdegradowanej przestrzeni Starego Miasta i Podzamcza w Gniewie”, obejmujący kompleks zadań inwestycyjnych oraz szereg zadań z zakresu aktywizacji społecznej. W ramach zadań inwestycyjnych w latach 2018-2020 wykonano następujące inwestycje o łącznej wartości ok. 7,5 mln

Adaptacja części budynków przy placu Grunwaldzkim 16/17 i 45 na Centrum Wsparcia Rodzin;

Centrum Wsparcia Rodzin, Fot. Archiwum UMiG Gniew

Zrealizowano  zadania partnerów projektu zintegrowanego Wspólnot Mieszkaniowych. Prace dotyczyły przede wszystkim remontów elewacji oraz zagospodarowania terenów przy budynkach mieszkalnych wielorodzinnych, zlokalizowanych przy ulicy Wiślanej 10 oraz Wodnej 8 w Gniewie.

Prace remontowo – renowacyjne elewacji i dachu wraz z zagospodarowaniem terenu przy budynku mieszkalnym wielorodzinnym, zlokalizowanym na placu Grunwaldzkim 39 w Gniewie.  Realizacja „przed i po”, Fot. Archiwum UMiG Gniew.

Na początku 2021 roku rozpoczęły się prace związane z inwestycją polegającą na przebudowie nawierzchni ulic i chodników wraz z przebudową infrastruktury technicznej i montażem małej architektury w ulicach: Pod Basztą, Sambora, Dolny Podmur, Kościelnej, ks. Kursikowskiego, Spichrzowej, Franciszka Jakusz-Gostomskiego (w ramach zadania zostanie przebudowana nawierzchnia ulic o łącznej pow. ok. 5000 m2 oraz dł.ok. 720 mb oraz wymienione zostaną: sieci wodociągowe (690 mb), sieci kanalizacji sanitarnej (380 mb) i sieci kanalizacji deszczowej (410 mb).

ul.Sobieskiego, Fot. Archiwum UMiG Gniew

ul.Wąska, Fot. Archiwum UMiG Gniew

Elementem realizowanym wspólnie z mieszkańcami będzie zagospodarowanie skwerku przy ul. Wiślanej i przekształcenie go w teren rekreacyjny, którego brakuje na rewitalizowanym obszarze.

Skarpa i skwer przy ul. Wiślanej, Fot. Archiwum UMiG Gniew

Wartym podkreślenia jest fakt, że dzięki przebudowie obiektów przy placu Grunwaldzkim 16/17 oraz 45 w sierpniu 2020 r., uruchomione zostało Centrum Wsparcia Rodzin.
W ramach środków z Europejskiego Funduszu Społecznego w Gniewskim Centrum Wsparcia Rodzin 70 uczestników (40 dorosłych i 30 dzieci) otrzymuje pełne wsparcie szerokiego grona specjalistów. W placówce skorzystać można z pomocy: psychologa, terapeuty uzależnień, trenera rodziców, pedagoga i prawnika. Dla uczestników projektu zaplanowano warsztaty z profilaktyki zdrowia, udzielania pierwszej pomocy, budowy własnego wizerunku, planowania i gospodarowania budżetem domowym, zajęcia komputerowe przeciwdziałające wykluczeniu cyfrowemu oraz wiele innych form aktywizujących, w tym wyjazdy do kina czy rodzinne wycieczki do trójmiasta. Dla osób starszych z trudnościami w poruszaniu się lub z niepełnosprawnością oferujemy wsparcie w postaci asystenta osoby niesamodzielnej.
Dla dzieci świetlica prowadzona jest w formule mieszanej, podwórkowo-stacjonarnej, w której oferuje się możliwość bezpiecznego i kreatywnego spędzania wolnego czasu, nauki i odrabiana lekcji i rozwijania swoich umiejętności.

Całkowita wartość projektów rewitalizacyjnych to blisko 17,5 mln zł. Dofinansowanie ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego wyniesie prawie 10 mln zł.

Pracownicy odpowiedzialni za realizację zintegrowanego projektu rewitalizacyjnego szczególnie podkreślą, iż przy tworzeniu i realizacji projektu dobrą praktyką wartą zastosowania jest odejście od sformalizowanych spotkań na rzecz dyskusji podczas np. spaceru studyjnego, spotkań podwórkowych oraz rozmów z mieszkańcami w miejscu ich zamieszkania w przestrzeni otwartej. Likwidacja bariery komunikacyjnej na linii petent-urzędnik pozwala lepiej poznać oczekiwania i potrzeby społeczności lokalnej, a także zachęca większą liczbę osób do udziału w konsultacjach.
Kolejnym przykładem rozwiązań wartych powielenia jest adaptacja budynku przy placu Grunwaldzkim 16/17 na Centrum Wsparcia Rodzin, z wykorzystaniem jego historycznego potencjału. Połączenie zabytkowego charakteru obiektu z nowoczesną formą oficyny pozwoliło na lepsze wykorzystanie ograniczonej przestrzeni narzuconej historycznym układem zabudowy Starego Miasta.Dzięki połączeniu tych wszystkich form powstał obiekt multifunkcjonalny, łączący w sobie sale wystawowo-konferencyjne, świetlicę środowiskową oraz dziedziniec pozwalający na realizację działań na świeżym powietrzu przy zachowaniu bezpieczeństwa uczestników.
Natomiast praca z mieszkańcami ich zaangażowanie w tworzenie wspólnej przestrzeni, pozwoliło w większym stopniu uszanować wspólne dobro, ale także stało się bodźcem dla właścicieli prywatnych, zabytkowych nieruchomości do prac nad poprawą ich estetyki.

Informacje o procesie rewitalizacji można śledzić na bieżąco na stronie

Informacje o projekcie