Miasto Malbork od dłuższego już czasu podejmuje szereg przemyślanych decyzji i działań, w celu wyprowadzenia ze stanu kryzysowego obszaru zdegradowanego. Warto prześledzić całą ścieżkę podejmowanych przez miasto działań i skorzystać z tych doświadczeń skupionych wokół programu Malbork na „+”. Rewitalizacja historycznego śródmieścia miasta.

 

Malbork to średniej wielkości miasto (ok. 36,9 tys. mieszkańców) leżące na terenie województwa pomorskiego, w południowej części Żuław Wiślanych – malowniczej krainy z wieloma rzekami. Jedną z tych rzek jest Nogat, okalający miasto od zachodu i północy.

Na poziomie miasta Malbork można zdiagnozować dwa kluczowe problemy. Pierwszym z nich jest struktura przestrzenna zdeterminowana historycznym podziałem (sięgającym XIII wieku) na dwa odrębne organizmy – miasto i zamek krzyżacki, a od XX w. intensywny rozwój zakładów przemysłowych i towarzyszącej im zabudowy mieszkaniowej. Drugim problemem jest dominacja Zamku Krzyżackiego nad wieloma sferami funkcjonowania miasta, co w konsekwencji powoduje, że ginie i pozostaje zapomniana pozostała część historycznego miasta. Istniejącemu podziałowi nie pomogła również budowa drogi krajowej nr 22 (oddana do użytku 1986 r.), która przecina miasto na pół. Dzisiaj jednym z głównych celów Malborka jest tzw. „zszycie miasta”, tj. połączenie najbardziej atrakcyjnej części, w której zlokalizowany jest malborski zamek, z częścią śródmiejską – sercem obszaru rewitalizacji

Obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji

Na podstawie analiz przeprowadzonych w 2015 roku w mieście został wyznaczony obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji. Pierwszym etapem na drodze do wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji było podzielenie miasta na jednostki urbanistyczne. Dokonując tego podziału, wzięto pod uwagę m.in. takie elementy jak: funkcja terenu, rodzaj zabudowy, rozmieszczenie obiektów zabytkowych, obwody spisowe GUS. Jednocześnie uwzględniono nieformalny (istniejący w świadomości mieszkańców) podział miasta na dzielnice. Wyodrębniono 19 jednostek urbanistycznych. Efektem prac analitycznych i badawczych było wyłonienie obszaru rewitalizacji, który jest zbieżny ze zdelimitowanym obszarem zdegradowanym i obejmuje 3 jednostki urbanistyczne: Centrum II, Śródmieście I i Przedmieście. Obszar rewitalizacji tworzy zwarty teren w centralnej części miasta, rozciągający się na południe od Alei Rodła, pomiędzy rzeką Nogat a ul. Generała Wł. Sikorskiego, o powierzchni ok. 141 ha. W momencie wyznaczania obszar rewitalizacji stanowił  8,2% powierzchni miasta i był zamieszkiwany przez  10 993 osób (zameldowani na stałe i czasowo). Liczba ludności ogółem w Malborku w roku 2016  wynosiła 37 548 osób (29,28%).

Program Rewitalizacji Miasta Malborka na lata 2017-2023

Opracowany został Program Rewitalizacji Miasta Malborka na lata 2017-2023 (Program) uchwalony przez Radę Miasta w dniu 26 kwietnia 2017 r. W przygotowanie Programu zaangażowano społeczność lokalną i umożliwiono szeroką partycypację społeczną. Zorganizowano i przeprowadzano konsultacje społeczne z przedstawicielami różnych grup z terenu miasta, mające na celu poznanie opinii na temat uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych, aktualnych potrzeb, kierunków rozwoju oraz propozycji projektów i zadań rewitalizacyjnych, które mogłyby zostać ujęte w Programie. Prowadzono pogłębione badania społeczne z mieszkańcami w formie bezpośrednich wywiadów kwestionariuszowych, indywidualnych wywiadów oraz spotkań fokusowych. Zorganizowano w ramach konsultacji społecznych debatę publiczną na temat sytuacji problemowych w obszarze zdegradowanym miasta z szerokim udziałem mieszkańców. Uruchomiono punkty konsultacyjne przy ul. Reymonta oraz na placu przy ul. Grunwaldzkiej. W punktach tych mieszkańcy mogli uzyskać szczegółowe informacje na temat procesu i zaawansowania prac nad programem rewitalizacji. W siedzibie Urzędu Miasta zrealizowano spotkania konsultacyjne, podczas których zaprezentowano wyniki diagnoz.

Dwa połączone zdjęcia , na których widać mapy, plany i ręce osób które sobie coś pokazują na tych mapach

Warsztaty i konsultacje dla mieszkańców obszaru rewitalizacji prowadzone na etapie przygotowywania programu rewitalizacji. Fot. Archiwum UM Malbork

2 połączone zdjęcia. Na pierwszym i drugim zdjęciu grupa osób siedzących w pomieszczeniu na krzesłach i słuchających prezentacjiKonsultacje społeczne w trakcie opracowywania dokumentacji technicznej zagospodarowania budynku Wieży Ciśnień w Malborku, w którym mieści się placówka wsparcia dziennego, oraz zagospodarowania budynku przy ul. Sienkiewicza 43  w Malborku, w którym mieści się placówka wsparcia dziennego Stacja Malbork „+” Fot. Archiwum UM Malbork

Więcej informacji o konsultacjach społecznych:

Raport z procesu włączania społecznego

Konsultacje społeczne na etapie opracowania dokumentacji technicznej

Krótka charakterystyka obszaru rewitalizacji:

Obszar rewitalizacji pod względem charakteru zabudowy jest bardzo zróżnicowany. Dominuje tu zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna wielokondygnacyjna z udziałem zabudowy czynszowej (kamienice), ale wyróżnić też można zespół zabudowy mieszkaniowej z przełomu XIX i XX w. składający się z zabudowy willowej oraz teren zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej. Ponadto na przedmiotowym obszarze znajdują się koszary wojskowe, a także reprezentacyjny zespół zabudowy z lat 20. XX w. Dodatkowo obszar graniczy z terenem przemysłowym (Krajowej Spółki Cukrowniczej). Liczna zabudowa historyczna w większości jest w złym stanie technicznym. Po II wojnie światowej wille i kamienice mieszczańskie wybudowane głównie na przełomie XIX i XX w. zostały przeznaczone na mieszkania komunalne. Piękna zabudowa wraz z otoczeniem z biegiem lat traciła na jakości. Odsetek budynków mieszkalnych miasta wybudowanych przed 1970 r. w ogólnej liczbie budynków mieszkalnych wynosi 41,6%. Tereny zielone i przestrzeń publiczna, nie są właściwie zagospodarowane – stan infrastruktury nie sprzyja rekreacji.

Mieszkańcy zamieszkujący ten obszar zmagają się z wieloma problemami. Liczba osób korzystających z zasiłków pomocy społecznej na 1000 mieszkańców jest bardzo wysoka, w skrajnych przypadkach prawie dwukrotnie wyższa niż średnia dla całego miasta. Wysoki jest również odsetek osób bezrobotnych. Ponadto jednym z istotnych czynników wpływających na sferę społeczną obszaru jest starzenie się społeczeństwa, które w istotny sposób jest powiązane z emigracją zarobkową ludzi młodych.

Opis zintegrowanego projektu rewitalizacyjnego

Działania społeczne i infrastrukturalne, tak bardzo oczekiwane przez mieszkańców obszaru rewitalizacji, są realizowane w ramach projektu pt. MALBORK NA „+”

W ramach projektu rewitalizacyjnego w 2019 r. powstały dwie placówki dla dzieci, młodzieży oraz rodzin z obszaru rewitalizacji.  W pierwszym etapie wykonano adaptację zabytkowego budynku dawnej kaplicy ewangelickiej przy ulicy Sienkiewicza 43, który stał się placówką wsparcia dziennego w formule opiekuńczej i specjalistycznej z poradnią dla rodziców. Odnowiono także wieżę ciśnień, również z przeznaczeniem na realizację zadań placówki wsparcia dziennego, tym razem w formule pracy podwórkowej z punktem dla streetworkerów i partyworekrów oraz galerii z funkcją edukacyjną. Placówki prowadzone są przez Związek Harcerstwa Polskiego Chorągiew Gdańska oraz Malborskie Centrum Kultury i Edukacji. Od początku realizacji projektu w Malborku funkcjonuje też punkt rewitalizacji prowadzony przez Spółdzielnię Socjalną Fabryka Inicjatyw, w którym mieszkańcy mają przestrzeń do rozmowy o rewitalizacji obszaru.

Dwa połączone zdjęcia na jednym grupa ludzi układających obrazek wieży ciśnień z puzzli, na drugim grupa osób siedząca w wyremontowanym pomieszczeniu i słuchających prezentacji pomieszczeniu Stacja Malbork „+” ul. Sienkiewicza 43 – dolna przestrzeń do zajęć i zabawy oraz Stacja Wieża w budynku Wieży Ciśnień ul. Pl. Słowiański 14 – pomieszczenie na parterze. Fot. Archiwum UM Malbork

2 połączone zdjęcia , na pierwszym widok kuchni, na drugim kącik zabaw dla dzieci Stacja Malbork „+” ul. Sienkiewicza 43 – kuchnia z wyposażeniem oraz miejsce zabawy dla dzieci. Fot. Archiwum UM Malbork

dwa połączone zdjęcia na pierwszym widok wieży ciśnień z ulicy, na drugim pomieszczenie wewnątrz wieży z ustawionymi czerwonymi krzesłami

Stacja Wieża w budynku Wieży Ciśnień ul. Pl. Słowiański 14 – widok elewacji oraz pomieszczenia w środku wieży. Fot. Archiwum UM Malbork

Inspirującym wyzwaniem rewitalizacyjnym jest aktualnie zagospodarowanie przy współudziale mieszkańców obszaru parkowego, miejskich skwerów oraz kwartałów podwórek, które mają być przyjazne i spełniać oczekiwania wszystkich użytkowników obszaru. Pierwsze z nich będą oddane do użytku w 2021 roku (skwer przy ul. Reymonta oraz przestrzeń podwórek w kwartale ulic Sienkiewicza, Orzeszkowej, Reymonta, Krakowskiej). Jedna z przestrzeni publicznych – Plac 3-go Maja w Malborku – stała się przedmiotem głębszej analizy eksperckiej. Powołano lokalną grupę działania w ramach projektu „Partnerska Inicjatywa Miasta sieć Rewitalizacja” prowadzonego przez Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju. Zaplanowano też rewaloryzację przestrzeni ulicy Grunwaldzkiej i Placu 3-go Maja oraz wprowadzenie funkcji ciągu pieszego-rowerowego (deptaka). Obszar wymaga prac związanych z naprawą lub wymianą nawierzchni pieszych i kołowych (w tym ulic otaczających plac). Obszar ten będzie wykorzystywany na działania społeczno-kulturalne prowadzone przez społeczność lokalną. Plac będzie miejscem spotkań mieszkańców, organizacji niewielkich imprez osiedlowych, miejscem projektów społecznych i włączeniowych.

W roku 2018 rozpoczęły się prace związane z odrestaurowaniem 50 zabytkowych kamienic i zabudowań mieszalnych na obszarze rewitalizacji. Dzięki zaangażowaniu malborskich wspólnot mieszkaniowych i władz miasta dotychczas zakończono modernizację 11 budynków wspólnotowych i 4 komunalnych. Wartością dodaną tego zadania jest fakt, że wykonane prace remontowane motywują społeczności lokalne do sięgania po inne, zewnętrzne środki finansowe na zagospodarowanie bądź uporządkowanie przestrzeni wokół budynków mieszkalnych.
Spięciem prac rewitalizacyjnych jest wykonanie ścieżki historycznej po obszarze rewitalizacji jako formy ciekawej wycieczki po mieście pełnym historii.

dwa połączone zdjęcia przedstawiające budynek wielorodzinny przed i po remoncie

Wyremontowana kamienica WMN przy ul. Wyspiańskiego 3. Fot. Archiwum KB Nieruchomości

Rodziny zamieszkałe na obszarze rewitalizacji mogą korzystać z usług placówki wsparcia dziennego w formie opiekuńczej i specjalistycznej – Stacja Malbork na „+”, która oferuje działania opiekuńczo-aktywizujące dla dzieci w wieku od 7 do 15 lat przez 11 miesięcy w roku, 5 dni w tygodniu. Placówka organizuje wiele działań edukacyjno-terapeutycznych uwzględniających indywidualne potrzeby uczestników (m.in. pomoc w nauce, warsztaty rozwijające kompetencje w zakresie ekspresji kulturalnej, techniczno-informatyczne, ratownictwo przedmedyczne, prozdrowotne; imprezy o charakterze turystycznym w formie wycieczek; organizację wypoczynku letniego oraz zimowego). Uczestnicy mają także raz dziennie zapewniony ciepły posiłek

Młodzieży w wieku od 14 do 19 lat dedykowana jest druga placówka wsparcia dziennego w formie pracy podwórkowej – Klub Młodzieżowy „Wieża”. Głównym zadaniem placówki jest zapewnienie młodzieży miejsca do spotkań i spędzania czasu wolnego. Prowadzone są tu także działania edukacyjno-terapeutyczne, takie jak warsztaty specjalistyczne (m.in. zajęcia z ekspresji kulturalnej, fotografii i filmowania, podnoszące kompetencje matematyczne, techniczne, informatyczne, kurs ratownictwa przedmedycznego), imprezy o charakterze turystycznym w formie wycieczek, wypoczynek letni oraz zimowy. Zaangażowani do działań Placówki są także streetworker oraz partyworker.

Kolejną z oferowanych form wsparcia jest Poradnia Rodzina, w ramach której można skorzystać z wielu specjalistycznych form wsparcia, w tym indywidualnych konsultacji i terapii pedagogicznej oraz psychologicznej, wsparcia logopedycznego, warsztatów psychokorekcyjnych i edukacyjnych dla dzieci i młodzieży oraz dla rodziców/opiekunów prawnych, grup wsparcia i szeroko pojętego wsparcia w sytuacjach kryzysowych. Przez cały okres projektu opiekę nad uczestnikami sprawują konsultanci ds. rodziny.

Dofinansowanie ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014- 2020 to ponad 10,6 mln (łącznie na działania infrastrukturalne i społeczne).

Widok mapy z zaznaczonymi inwestycjami, realizowanymi w oparciu o dofinansowanie z wyżej wskazanego Programu.

Mapa z zaznaczonymi inwestycjami w trzech kolorach czerwonym, niebieskim i zielonym

Rówoległe na wybranym obszarze miasto realizuje komplementarne projekty:

  • Partnerska Inicjatywa Miasta sieć Rewitalizacja
  • Rozproszony inkubator przedsiębiorczości w Malborku – etap I
  • KAIRÓS – Heritage as Urban regeneration (URBACT) – w powiązaniu z rewitalizacji Akademia Miast Przyszłości – w powiązaniu z rewitalizacją

Działania Miasta zostały już docenione i wyróżnione, inwestycje otrzymały dwie nagrody:

  • „Pomorskie Sztormy” – plebiscyt Marszałka Województwa Pomorskiego i Gazety Wyborczej,nagroda w kategorii „Euroinspiracje” na pomysł na zintegrowany projekt rewitalizacyjny.
  • „Zabytek zadbany” – ogólnopolski konkurs Generalnego Konserwatora Zabytków bnagroda „Zabytek techniki” za wzorowe prace remontowe i konserwatorskie wieży ciśnień w Malborku, które pozwoliły na utrzymanie integralności zabytku techniki wraz z jego wyposażeniem oraz za umiejętne dostosowanie nowych funkcji społecznych i użytkowych do specyfiki obiektu.

Informacje dodatkowe na ten procesu rewitalizacji można znaleźć pod linkami:

Opis projektu na stronie Urzędu Miasta Malborka

Biuletyn Informacji Publicznej Malbork na „+”, m.in. Program Rewitalizacji, Raporty, Informacje

Materiał opracowany we współpracy z Urzędem Miasta Malborka, Wydział Projektów Rozwojowych.